Watek Jawa

Wong Jawa iku nduwé watek utawa karakter sing sumberé saka kahanan "slamet", dadi kabèh sing dilakoni kudu nglairak kahanan sing sarwa slamet. Kahanan iki mung bisa digayuh yèn kabèh pasangan (urip mati, lanang wadon, awan bengi lan liya-liyané) bisa harmonis. Kanggo njaga kahanan bèn tetep harmonis, wong Jawa kudu bisa ngoncati masalah sing bisa ngganggu kaharmonisan lan uga kudu isa isa ngatasi masalah kanggo mbalèkaké kaharmonisan sing wis keganggu. Tujuan pungkasan urip harmonis iku kanggo nggayuh cita-cita utama wong Jawa yaiku manunggaling kawula lan Gusti. Tujuan iki bisa digayuh yèn wong Jawa bisa dadi menungsa sing utuh utawa dadi Aji saka liwat ajaran Kalimasada.
Miturut Serat Wulangrèh[1], hubungan sosial isih ngugemi sipat tradhisional kanthi urutan miturut umur, pangkat, bandha, lan awu ’tali kekerabatan’. Konflik tinarbuka sak bisa-bisané diendhani. Donya lair kang ideal yakuwi donya kang saimbang lan selaras, kaya déné kasaimbangan lan keselarasan lahir lan batin. Urip ora bakal nandang cacat yèn batiné tetep waspada. Kawaspadan batin kang terus terusan iku bakal nyegah tingkah laku, wicara lan celathu sing kurang patut. Ngurangi mangan lan turu iku minangka latihan kang utama kanggo ngéntukaké kawaspadan batin. Saliyané kawaspadan batin uga diendhani watak sing ora becik, yaiku watak adigang, adigung lan adiguna. Suwaliké kudu miara watak “ rèh “, sabar lan “ ririh “ , ora kesusu lan ati-ati. Kelakuan kang nguntungaké awaké dhéwé lan ngrugèkaké liyan kudu diéndhani, ngapusi (dora), nyengit lan sawenang-wenang kudu diadohi. Yèn batinné wis waspada, tingkah lakuné kudu sopan, tingkah laku sopan yakuwi tingkah laku kang :

1. Deduga, “ ditimbang kanthi premana sadurungé nglangkah”
2. Prayoga, “ ditimbang apik alané “
3. Watara, “ dipikir matengsakdurungé mènèhi putusan “
4. Reringa, “ sakdurungé yakin tenan tumrap keputusané iku “
   

   Candhi Borobudur ing punjering Tanah Jawa

Bab lan Paragraf

• 1 Tata krama
  • 1.1 Sing ana gegayutane karo sikap
  • 1.2 Sing ana gegayutane karo wicara
  • 1.3 Sing ana gegayutané karo ngabekti marang wong tuwa
  • 1.4 Sing ana gegayutané karo sipat pemimpin Jawa
    • 1.4.1 Asthabrata
    • 1.4.2 Sipat Pemimpin Jawa liyané
• 2 Tata susila
• 3 Uga pirsani
• 4 Wacan
• 5 Pranala Jaba

Tata krama

Tata krama utawa etikèt iku norma-norma kanggo nata perilaku bèn isa santun. Sing ditata iku seliyané perilaku uga tutur basa. Sumber-sumber ajaran isa saka wongtua, kaluarga, lingkungan lan uga saka lakon-lakon pagelaran wayang. Neng lingkungan kraton, tata krama iki diterapake sacara ketat. Tembung-tembung: "mboten pareng" utawa "ora ilok" iku dadi tandha ana pelanggaran tata krama. Wong suku liya ngarani tata krama Jawa iku nduwe sifat "alus". Tata krama Jawa iku antarané:

Sing ana gegayutane karo sikap

Batik Tradisional Jawa

• Yen lungguh, dengkul kudu rapet (tumrap wanita)
• Ora pareng mangan neng tengah lawang
• Ora pareng sangga uwang
• Ora ilok lungguh neng bantal
• Ora pareng jigrang
• Yen nduding nganggo jempol tangan tengen
• Ora pareng ngitung untu utawa ngrungokke wong tuwa sing lagi omong-omongan
• Sepi ing pamrih, ramé ing gawé
• Manjing ajur ajèr
• Aja adigang, adigung, adiguna
• Aja dumèh
• Aja gumunan
• Aja kagètan
• Mulat salira, hangrasa wani
• Mèlu handarbèni
• Mèlu hangrungkebi

Sing ana gegayutane karo wicara

• Yen ngomong karo sing luwih tuwa kudu nganggo basa krama utawa krama inggil
• Sakbisane cukup nganggo sasmita utawa nganggo sindiran (sanepa)
• Kudu tanggap ing semu lan sasmita

Sing ana gegayutané karo ngabekti marang wong tuwa

Miturut Serat Wulang Sunu[2] sing dianggit déning Paku Buwono IV anak kudu ngabekti marang wong tuwa kaya sing kagambaraké ana pupuh kapisan sing surasané kurang luwih kaya mengkéné:

• Wulang sunu kang digawé lagu, kang diwiwiti bab tata cara ngabekti, marang wong tuwa, bèn kabèh nggatèkaké, pitutur kang tinulis, sapa kang ora gelem nurut, marang pituduh tinulis, niscaya bakal kesia-sia, niscaya donya akherat bakal oleh cilaka , sawisé mati mlebu neraka.
• Yèn mengko awakmu nglakoni pituduh kang ana sajroning serat, mesthi apik tiba mburiné, ngabekti marang ibu bapa, nalika sepisanan dituduhaké lelaku apik lan ala, déning ibu bapa nalika awakmu isih bayi, ibumu luwih lara lan sengsara ngopèni awakmu.
• Ora énak mangan lan turu, ibumu ngopèni awakmu senajan mung mangan sega uyah, senajan mung nelesi tenggorokan, mangan klapa uga dilakoni, saben dina adus lan umbah-umbah ning kali kanthi rekasa kanggo ngopèni awakmu , rasakné bab kuwi mau.
• Kahanan pait getir ibumu ngopèni awakmu, dèwèké turu mung sambilan senajan kebak banyu uyuh lan tinjamu, dilakoni yèn awakmu buang kotoran ditatur lan dipangku, diresiki déning ibumu didusi saben esuk lan sore nganti resik, yèn awakmu ngelih didulang.
• Nalika awakmu umur sangang sasi, wektu iku awakmu bisa mbrangkang, gawéyan ibumu mung njaga senajan mung nganggo kain sambungan, ngopèni awakmu nalika awakmu isih cilik, yèn awakmu kurang mangan digolèkké nganti éntuk, mengko yèn awakmu uwis diwasa ora ana walesan liyané lelaku apik lan ngabekti marang wong tuwamu.
• Yèn mengko awakmu aniyaya marang wong tuwamu, diukum déning Gusti Sing Murbèng Dumadi, besuk yèn mati niscaya bakal bareng geni, yèn wong seneng duraka, siksané abot banget, mulané aku pesen aja wani karo ibu bapa anakku, lakoni perintah kaloroné.
• Anané awakmu mengko, yèn dididik ibu bapa wicaramu asring nglawan nyahut nuli mléngos, cegaha iku anakku,ora apik tembé mburiné, donya akherat bakal sia-sia, besuk yèn mati dimusuhi Pangèran, disiksa déning Malaikat.
• Kamangka bocah enom sing apik, pendapaté ora pati dididik ibu bapaké, lungguh sila ing ngarepé, wong tuwané kayadéné Pangèran, lunga lan mulih sujud, iku budi kang luhur sarta ngabekti marang Gusti Pangèran kang Maha Urip, yaiku kang nyiptakaké mati lan urip sarta kang mènèhi sandang lan pangan.
• Kang wis kaprah tumrap bocah enom, solah tingkah malang mégung manjaaké awak, solah tingkah sing kliwatan lungguh sakepénaké lan ora ngerti kasopanan, alaku congkak, seneng mamèraké awaké, kelakuané ora duwé arah, yèn awaké kesénggol njingkat lan pijer agawé onar marang wong akèh.
• Éling-éling aja ana sing anglakoni, kabèh lalaku sing salah, tingkahé mesthi bakal konangan, dhèwèké bakal kesuluh lan ora kuwat nandang, kaya-kaya kabèh wong mung mèsem, mulané kuwi anakku, élinga aja ana sing nglakoni salah bèn uripmu ora ngalami kasusahan.
• Ana manèh pituturku anakku, yèn awakmu nduwé karep aja nganti ngabotaké awak, , jaganen awakmu, yèn drajatmu cilik, aja ngrasa pesimis, yèn awakmu dadi wong luhur, jejegna pikirmu, sabar kanthi kaalusan, budi, yakuwi laku kang utama.
• Mula saka kuwi kaum muda saiki sing sabar, wewanuhan karo wong tuwa, gatèkaké pituturé sing apik, saka lair tekan bathin, lair kanthi tatakrama, batiné kanthi ngabekti marang wong tuwa, yakuwi pituturku kanggo kabèh anak putu cicitku, bèn uripmu ora ngalami kasusahan.

Sing ana gegayutané karo sipat pemimpin Jawa

Asthabrata

Gamelan Jawa

Miturut Asthabrata[3], pemimpin sing wicaksana kudu nduwèni sipat-sipaté dewa wolu yakuwi : Indra, Yama, Surya, Bayu, Kuwera, Brama, Candra, dan Baruna. Déné sipat-sipat mau yèn diringkes kurang luwih kaya mangkéné:

• Sang Hyang Indra minangka Dewa Udan, nyediaaké apa sing diperloaké déning bumi, mènèhi kasejahtran lan udan.
• Sang Hyang Yama minangka Dewa Pepatèn, mbasmi lelaku èlèk lan jahat tanpa pilih wulu.
• Sang Hyang Surya minangka Dewa Srengéngé, sipaté alon, ora kesusu, sabar, welas asih lan wicaksana.
• Sang Hyang Candra minangka Dewa mBulan, lembut, ramah lan sabar karo sapa waé.
• Sang Hyang Bayu minangka Dewa Angin, bisa mlebu ning endi waé tanpa kangèlan. Kabèh lelaku apik lan ala diweruhi tanpa sing nglakoni rumangsa.
• Sang Hyang Kuwera minangka Dewa Kasugihan, ulet jroning ngumpulaké kasugihan kanggo kasejahtran warga masyarakaté.
• Sang Hyang Baruna minangka Dewa Samudra, bisa nampung apa wae sing elek utawa apik, sabar lan nduwèni wawasan sing jembar.
• Sang Hyang Brama minangka Dewa Geni, bisa ngobong, nggosongaké lan musnahaké apa waé, mènèhi pepadhang sajroning pepeteng.

Sipat Pemimpin Jawa liyané

Saliyané kuwi uga ana paugeran sing kawentar ngenani sipat pemimpin sing wicaksana yakuwi:

• Taqwa, kudu trisna lan wedi marang Pangeran, kanthi nuruti kabèh préntah lan ngadohi laranganNé;
• Ing ngarso sung tuladha, tansah mènèhi tuladha marang andhahané;
• Ing madya mangun karsa, melu guyub nyambut gawé, ora mung mréntah waé;
• Tut wuri handayani, nyurung saka mburi lan mènèhi kasemptan andhahan supaya nduwèni kréasi;
• Waspada purbawisesa, waspada;
• Ambeg parama arta, ndhisikaké perkara kang luwih penting;
• Prasaja, sederhana;
• Setya, loyal, utawa setia;
• Gemi nastiti, gemi utawa hémat;
• Belaka, jujur, transparan lan blaka suta;
• Legawa, ikhlas lan ora égois.

Tata susila

• Tepa slira
• Nrima
• Ngadohi Ma lima yakuwi lelaku maling, main, madon, madat, minum (ngombé arak)
• Sabar utawa sarèh
• Rukun
• Isin
• Ikhlas
• Sopan santun
•  
• 
  
•  
• http://jv.wikipedia.org/wiki/Watek_Jawa